کاریکاتور

گفته شده هنر کاریکاتور خیلی پیش از پیدایش روزنامه نگاری و حتی اختراع ِ صنعت چاپ در دنیا رواج داشته و در واقع عمری به  درازای تاریخ مکتوب انسان دارد . قرنها پیش از این که اصطلاحات کاریکاتور ، کارتون ( یا هر عنوانی که در زبانهای مختلف به آن داده شده ) ابداع گردد ، این هنر در عصر باستان شناخته شده و رواج داشته است .

اولین کاریکاتورهایی که در آنها مسائل سیاسی و اجتماعی مطرح شد ، در حفاریهای شهر پمپی به دست آمده که تقریبا 1900 سال پیش در زیر گدازه های آتشفشانی پنهان  بود.  این کاریکاتورها بر روی ستونهای سنگی کنده شده بود و در معرض دید همگان قرار داده می شد.

در قرن اخیرگرچه در نقاشیهای نقاشان بزرگ قرن 16 میلادی ، از قبیل «هولباین» و «بروگل » نقشهای کاریکاتور فراوان به چشم می خورد، اما سُنت کاریکاتور سازی که اساس آن تاکید بر جنبه های خنده آور اشخاص، موضوع کاریکاتور است ، در قرن 17 میلادی به دست "کاراچی" در ایتالیا پایه گذاری شد.

"آگوستینو کاراچی" نقاش ایتالیایی اولین هنرمندی بود که برای سرگرمی خود و دوستانش از چهره ی انسانهای واقعی ، تصاویر کمیک می کشید . کسانی که از کارگاه او دیدن می کردند ، سوژه های تصاویر وی می شدند . این بازدید کنندگان چهره ی خود را به صورت سگ ، خوک ، قاطر و یا حتی پارچ آب و قرص نان می دیدند . واژه کاریکاتور برگرفته از نام "کاراچی " نقاش نیست و از کلمه ایتالیایی "کاریکار" به معنی "انباشتن" (اغراق در جزئیات ) ساخت شده است . پس از "کاراچی" ، نقاشان ایتالیایی متعددی این شیوه – کاریکاتور – را برگزیدند. یکی از آنان «پی یرگتسی» (1674-1755) بود . تصاویر وی ملایم ، جالب و هوشمندانه بود. 
پس از آن ، هنرمندان دیگری نیز به کاریکاتور روی آوردند . معروفترین اینان در قرن 18 نقاش انگلیسی "ویلیام هوگراث " بود (1764-1697) هوگراث نمی خواست به عنوان یک کاریکاتوریست شناخته شود.  در حقیقت کارهای وی بسیار جدی تر از کاریکاتورهایی بود که پیش از آن کشیده شده بود . در طرح ها و نقاشی ها وی تمام چیزهای شیطانی و احمقانه در انگلستان آن زمان نشان داده شده است . او به   ندرت چهره ی واقعی مردم را می کشید ، اما شخصیتها در تصاویر وی شامل آدمهای خوب و بد ، مستها ، مردان و زنان  مد پرست هستند . "هوگراث" هنرمندی بزرگ بود و نشان داد که یک  کاریکاتور  تا  چه  اندازه می تواند پرمعنا باشد . دیگر هنرمندان انگلیسی برای نمایش زشتی و حماقت بویژه در سیاست از شیوه ی "هوگراث " پیروی کردند.

نامدار ترین این هنرمندان توماس رولندسون (1827-1756) جیمز گیلری (1815-1757) و جرج کرویک شانک (1878-1792) بودند . آنها همه چیز را ، از مدلهای مختلف کلاه گرفته  تا  سیاستمداران  مشهور ،  به  مسخره  می گرفتند و مورد حملات شدید خود قرار می دادند . این تصاویر با شیوه ی خشونت آمیز و زننده ی خود ، همان اثری را داشتند که امروز کاریکاتورها در روزنامه ها دارند و حاکی از نگرش این هنرمندان در طول چهل  سال (1780 تا 1820 ) به اتفاقات آن روزگارند.

در سال 1830 هنرمند و ناشر فرانسوی «شارل فیلیپون» (62-1802) روزنامه ای ارزان قیمت و مصور منتشر کرد که به کاریکاتور اختصاص داشت. این نشریه که «لاکاریکاتور» نامیده می شد چنان با استقبال روبرو شد که دو سال بعد فیلیپون را مصمم به انتشار روزنامه ای دیگر به نام «لاشاریواری » نمود.هر دو روزنامه در مبارزه شدید با دولت وقت ، چنان سر و صدایی ایجاد کردند که چندین بار از ارائه کار بازداشته شدند . یکی از نقاشان برجسته ای که در این روزنامه مشغول به کار بود یعنی «انوره دومیه» (79 – 1808) به خاطر تصویری که از پادشاه لویی فیلیپ کشیده بود و او را در حال بلعیدن کیسه های پول نشان می داد به شش ماه حبس محکوم شد.

در انگلستان نیز مجله ای با نام «مشت» در سال 1841 تاسیس شد . تصاویر این نشریه جدیت کمتری داشتند و بر خلاف همتای فرانسوی خود ، بیشتر بر طنزی لطیف و ملایم تکیه داشت.

کاریکاتور چیست؟ 

کاریکاتور را اینگونه تعریف کرده اند :

1-  هنرِ ارائه ی تصاویر اشخاص یا اشیاء ، که در آن صفات و خصوصیات بارز فرد یا شیئ ، به نحوی اغراق آمیز ، مضحک و غیر طبیعی به تصویر کشیده می شود.

2-  تصویر یا هراثرهنری ، که به نحوی مضحک و اغراق آمیز ، ویژگی های موضوع اصلی را به نمایش می گذارد.

3-  تصویر مشابه ،  مضحک و غیر طبیعی از چیزی ارائه دادن.

4-  تقلید کردن از روی تمسخر

در مجموع شاید بتوان به طور خلاصه این گونه گفت که کاریکاتور تصویری است که به منظور هجو کردن چیزی یا کسی کشیده می شود . کاریکاتور یک شخص باید مضحک باشد و در کشیدن آن باید نمایش اعضای بدن سوژه مبالغه کرده و شخصیت سوژه را بنمایاند.

کلمه ی کاریکاتور از کالمه ایتالیایی «کاریکار» گرفته شده که به معنای اغراق است اما اغراق در کاریکاتور یا طنز تصویری ، باید سنجیده ، منطقی و هوشمندانه باشد . برخی از پژوهشگران هنر کاریکاتور عقیده دارند که کلمه ی کاریکاتور کوتاه شده ی "کاریکاتورا" است که در قرن شانزدهم در ایتالیا توسط طراح و نقاش آن زمان ، آنیبال کاراکی مصطلح گردید.

هنرمندان – در مسائل سیاسی – از چهره های واقعی سیاستمداران و یا کسانی که به نوعی خبرساز هستند ، کاریکاتور می کشند . بسیاری از کاریکاتورها برای خنداندن بیننده کشیده شده اند  ، اما بعضی از آنها – مثل موضوعات سیاسی – با اینکه در نگاه اول خنده دار هستند ، اما معنای ثانوی عمیقی د رخود دارند.

در ادبیات نیز کلمه ی کاریکاتور به توصیفی  که جنبه مسخره آمیز یا هجوآمیز دارد و شخص یا اشخاص مورد توصیف را به شکل اغراق آمیزی مجسم می کند اطلاق می شود، و سابقه ی این شیوه به دوران یونان باستان می رسد . "چارلز دیکنز" از جمله ی نویسندگان بزرگی است که از این شیوه "کاریکاتورهای ادبی" در آثار خود استفاده فراوان کرده است . 

منبع: ویکپیدیا